ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 12، اسفند 1402 ، شماره پی در پی 94

تحلیل جملات امری ساده و مرکب در غزلیات سعدی بر اساس نظریۀ کنش گفتار سرل

صفحه (177 - 193)
سودابه فرخی ، نسرین فقیه ملک (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1402

چکیده

زمینه و هدف: هر گوینده ای در طلب نفوذ و تأثیر بر مخاطب خویش است و در این مسیر روشی را برمیگزیند. آثار سعدی، بمثابۀ یکی از تواناترین گویندگان سخن پارسی، حاوی دستورالعملهای متنوعی برای بیان مقصود است. در پژوهش حاضر، به مبحث کاربرد جملات امری و چگونگی کاربرد آنها در غزل سعدی بر مبنای نظریۀ کنش گفتار سرل پرداخته شده است.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. بدین منظور ابتدا مبانی نظری کنش گفتاری سرل را بر مبنای پنج کنش ادعایی، تعهدی، بیانی، اعلامی، و امری با مثالهای متناسب از غزل سعدی شرح داده، سپس بر کنش امری تمرکز کرده و نشان داده میشود که سبک خاص سعدی در بیان جملات امری و بسامد و مخاطب آنها چگونه است.

یافته ها: در یکصد غزل، که به شیوۀ تصادفی منظم انتخاب شد، تعداد 146 جملۀ امری در 126 بیت وجود دارد. از مجموعه جملات امری تعداد صدویک جمله، ساخت مرکب دارد. از صدویک جملۀ مرکب، شصت‌وپنج جمله همراه با «که» تعلیل یا معنای تعلیلی است. از نظر مخاطب‌شناسی، این جملات امری خطاب به پنج دسته از مخاطبان گفته میشود.

نتیجه گیری: نظریۀ کنش گفتاری سرل در مورد جملات، با جملات سعدی در غزلیاتش انطباق دارد. او با استفاده از ساختمان «جمله وارۀ پایه + «که» تعلیل + جمله وارۀ پیرو» با بسامد زیاد به گونۀ خاص خود دست یافته است. در نتیجه گیری جنبی نیز معلوم شد که بیشترین مخاطب جملات امری اختصاص به معشوق دارد.

کلمات کلیدی
سعدی , جملات امری , غزل , کنش گفتار , سرل , مخاطب‌شناسی.

• امینی، سادینا، فرهاد طهماسبی و ساره زیرک (1399). «سبک شناسی گفتمانی غزلی از سعدی (با تکیه بر تحلیل دو لایۀ واژگانی و بلاغی)»، فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، (46) 12، صص 129 – 152.
• حسین پور، غلامرضا (1400). «درنگی در طبقه بندی های آستین و سرل از افعال مضمون در سخن»، مجلۀ فلسفه، (2) 49، صص 40-56.
• رپلی، تیم (1395). راهنمای عملی تحلیل گفتگو، گفتمان و سند، ترجمۀ عبدالله بیچرانلو، تهران: علمی و فرهنگی.
• زرقانی، سیدمهدی و اخلاقی، الهام (1391). «تحلیل ژانر شطح بر اساس نظریۀ کنش گفتار»، فصلنامۀ علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، (6) 3، صص 80-61.
• سارلی، ناصرقلی (1390). بلاغت خاص سعدی در غزل، سعدی شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر چهاردهم، صص 201-210.
• سرل، جان (1385). افعال گفتاری، ترجمۀ علی عبداللهی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
• سعدی، مصلح الدین (1390). کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
• سکاکی، ابویعقوب (بی تا). مفتاح العلوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
• شمیسا، سیروس (1386). معانی، ویراست دوم، تهران: میترا.
• فتوحی رودمعجنی، محمود (1390). جادوی نحو در غزل سعدی، سعدی شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر چهاردهم، صص 159-170.
• ماهیار، عباس و افضلی راد، رحیم (1393). «بررسی اغراض ثانویۀ جملات امری در غزل سعدی»، فصلنامۀ تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، (2) 7، صص 123 – 136.
• محمدی آسیابادی، علی (1389). «گفتگو و ساختار آن در غزلیات شمس»، مولاناپژوهی، (2) 1، صص 183-199.
• موحد، ضیاء (1392). سعدی، چاپ پنجم، تهران: نیلوفر.
• یاکوبسن، رومن (1376). روندهای بنیادین در دانش زبان، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: هرمس.